تبریز- پایگاه خبری بامدادفردا- نویسنده و پژوهشگر مسائل تاریخی، نقش تاثیرگذار شهر تبریز در نهضت تنباکو و قیام مشروطه را تشریح کرد.
محمد عزیزی یکشنبه شب، ۲۰شهریورماه در نشست تاریخی “مصادیق تاریخی آذربایجان پیشرو در انقلاب در ۱۵۰ سال اخیر، از نهضت تنباکو تا انقلاب مشروطه” اظهار کرد: با روی کار آمدن سلسله قاجاریه، اتفاقاتی در عصر محمدخان قاجار و فتحعلی شاه قاجار رخ داد که از مهم ترین آن‌ها، جنگ ایران و روس‌ها است.
وی افزود: پیامدهای این جنگ، به صورت مدت دار تاثیراتی از خود برجای گذاشت و بعد از واگذاری اراضی، طی عهدنامه گلستان و ترکمنچای به روسیه، بحث‌های اقتصادی و نقش این قراردادها در اقتصاد مملکت مطرح شد که دولت روسیه در صدد این بود تا نفوذ خود را درون حکومت قاجار دولتمردان و عناصر قاجاری توسعه بدهد که موجب استحکام پایه‌های اقتصادی روسیه شد.
وی ادامه داد: نهضت تنباکو از تبعات جنگ ایران و روس بود و اتفاقاتی که در شروع دولت قاجار در کشور رخ داد منجر به رقابت دولت‌ها و قدرت‌های بزرگ و نقش مستقیم و غیر مستقیم در سیستم اداری، سیاسی و اقتصادی کشور ما شد.
عزیزی اظهار کرد: نهضت تنباکو تحت عنوان رژی تنباکو شناخته شده و رژی به معنای انحصار در یک کالای اساسی است. در آن زمان بود که رژی در ایران ایجاد شد و توتون و تنباکو که بعد از دوره صفویه مصرف و کِشت می‌شد، در بین اقشار مختلف مردم گسترش یافت و مورد نیاز عامه مردم شد.
وی ادامه داد: پیش از بحث رژی تنباکو، ایرانی‌ها تنباکو می‌خواستند تا انحصارهایی به وجود بیاورند و حتی محمد حسن خان اعتمادالسلطنه وزیر، انتباعات دوره ناصری نیز با کمک شیخ مهدی شمس العلما قزوینی و… رساله‌ای درباره انحصار دخانیات به رشته تحریر درآوردند و قانون اداره انحصاریه تنباکو و توتون متفرعات نام گذاری کردند که این اولین اقدام در مورد انحصار توتون و تنباکو بوده است.
وی در خصوص رژی تنباکو، گفت: رژی منجر به اختلافات اجتماعی بین مردم شد و با واگذاری امتیاز توتون و تنباکو به یک تبعه انگلیسی، در شهرهای مختلف اعتراضاتی شکل گرفت. تالبوت در سفر ناصر الدین شاه به اروپا در سال ۱۳۰۷ هجری قمری این امتیاز را از شاه قاجار اخذ کرده بود.
این پژوهشگر افزود: در این زمان اداره دخانیات شاهنشاهی تاسیس یافت و نهادها و موسسات وابسته مربوط به این کمپانی در شهرهای مختلف راه اندازی شد. در شهرهایی مانند تهران و تبریز نیز موسساتی ایجاد شده و تبریز از آن دوره از اهمیت خاصی برخوردار یافت و از جمله شهرهای صنعتی، اقتصادی و سیاسی درجه اول این سرزمین بود.
وی در خصوص علل مختلف شکل گیری نهضت تنباکو، تشریح کرد: اولین عامل، منافع دولت‌های روسیه و انگلستان بود. دومین مورد، بازاریان و تجار است که منافع اقتصادی خود را در خطر می‌دیدند، سومین عامل نیز روحانیون بودند که قدرت و جایگاه مهمی در نزد مردم داشتند و چهارمین عامل، مردم شهر نشین بودند.
وی خاطرنشان کرد: تبریز در دوران قاجار به خاطر اهمیتی که داشت، محل استقرار نمایندگی‌های سیاسی با دولت‌های اروپایی بود و به همین دلیل آبستن محل حوادث زیاد بود. حتی به گفته یکی از تاریخ نویسان، آذربایجان وفادارترین ایالت ایران بود.
عزیزی در خصوص اهمیت شهر تبریز در آن دوران، ادامه داد: تبریز در سال ۱۲۹۳هجری قمری دارای بهترین مدارس کشور مانند رشدیه و لقمانیه بود و نشریات و روزنامه‌هایی انتشار یافت و حتی یک انجمن به نام انجمن معارف تشکیل شد که در ساماندهی و یکنواخت کردن سیستم آموزشی کشور تاثیر فراوانی قبل از انقلاب مشروطه داشته است.
