تبریز به روایت «بایاتی»

ه گزارش ایرنا، کتاب «بایاتیلاردار تبریز» در ۲۷۲ صفحه نوشته و در شمارگان یکهزار جلد توسط انتشارات بهاردخت تبریز در قطع وزیری به زیور طبع آراسته شده است.

در مقدمه کتاب آمده است: “ادبیات بسیار گستره شفاهی و زنده ای در آذربایجان رایج است.این ادبیات شامل منظومه ها،اشعار بایاتی، ترانه ها و غیره می شود. یکی از خصایص این ادبیات حالت پوویایی و متغیر این ادبیات است.عاشیق ها بنابه موقعیت های مختلف اجتماعی و زمانی ابعاد جدیدی به این حماسه ها یا داستان های رمانتیک اضافه می کنند و در نتیجه زبان این داستان ها و موضوع آنها در حد امکان همراه با تحولات جامعه پیش می رود ولی عناصر و شخصیت های اصلی آنها در بطن منتقل می شود.

خصوصیت دیگر این ادبیات نزدیکی قهرمان ها و شخصیت نقش ها به آمال و آرزوهای توده‌های مردم است، چنانکه گاه آنها در نقش یک یاغی منصفی همچون کوراوغلی هستند که با خان های سالم در می افتند و یا در نقش یک عاشیق هنرمندی که دلباخته دختر خوان شده است. یکی از نقش های اصلی این داستان ها انتقال ارزش‌های اخلاقی و احیای هویت گروهی هستند که تاثیر این ادبیات در سده های پیشین کمتر از تاثیر دین و فرهنگ عامه در ایجاد سجایای اخلاقی و تربیتی نبوده است البته با تاثیر روز افزون آموزش‌های رسمی و رسانه‌های عمومی این تأثیر کمتر شده است.

بایاتی ها(بایاتیلار)

بایاتی ها دوبیتی های بومی از ادبیات شفاهی آذربایجان هستند که در اطراف و اکناف این دیار معروفند و یکی از رایج ترین انواع منظوم ادبیات عامیانه به شمار می‌روند. بایاتی ها از نظر شکل و ساختار، منسجم، از نظر مضمون وسیع و دارای موسیقی و تموج ذوق و احساس، در زمره شورانگیزترین آثار فولکلوریک به حساب می‌آیند.

این نغمات دلکش و نغز که از زندگی توده مردم و از عمق دل انسان‌های پاک و ساده و بی آلایش مایه گرفته و در قالب الفاظ روان و بی تکلف جان می‌گیرند، از چنان حلاوت و عذوبتی برخوردارند که وقتی با آهنگ خاص و با نوای حزین و گیرا خوانده می‌شوند، عنان از کف شنونده می ربایند و در دل ها تاثیر می گذارند.

عنوان بایات، احتمالاً از نام «بیات» یا «بایات» گرفته شده است. بایات ها از اقوامی بودند که در دوران های کوچ و اتراق خود به آذربایجان آمده و در آنجا سکنی گزیده اند. شاید چنین اظهار نظر از آنجا ناشی می‌شود که در موسیقی آذربایجان به نوا هایی از قبیل «افشاری» و «گرایلی» بر می خوریم که عنوان آن ها از نام این قبایل و اقوام گرفته شده است.

همان طور که از قراین و شواهد معلوم می شود،بایات ها از موسیقی و ادبیات غنی برخوردار بوده و همواره پس از کودچ در سرزمین های همجوار تاثیرگذار بودند.

در آغاز بایاتی ها به وسیله شاعران و نوازندگانی که در ادبیات عامیانه آذربایجان به نام عاشیق مشهور هستند، به کار می‌رفت و به صورت نظم درآمد. از شاعران و عاشیق های معروف قرن دهم تا سیزدهم می‌توان به شاعران و نغمه سرایانی مثل امانی، عزیزی،صالح مجروح، معصوم، ساری عاشیق، بی کس، واقف، سالک ذاکر و دیگران اشاره کرد که نمونه هایی از آن دوره به جای مانده است. سرایندگان مذکور در سرودن نغمه و نوا که با ساز همراه بود از آیاتی ها استفاده می کردند.

قالب شعری بایاتی ها با انواع قالب های ادبیات منظوم متفاوت است. وزن بایاتی ها مانند انواع اصیل دیگر ادبیات منظوم شفاهی آذربایجان بر اساس وزن هجایی و سیلابیک بود. بایاتی ها دارای چهار مصراع هستند که در آن مانند رباعی، مصرع های یک،دو و چهار هم قافیه و مصراع سوم آزاد است. در بایاتی ها دو مصرع نخست، در آمد و برداشتی است که به منظور بیان اندیشه و احساس طرح می‌شود یعنی دو مصراع نخست جهت ایجاد زمینه برای بیان پیام و منظور اصلی در آخر مطرح می‌شود:

من عاشیغام هر آیلار

هر اولدوزلار، هر آیلار

تبریزین جوانلاری

بیر بیرینی هارایلار