«چیلله گئجه‌سی» نام دیگر «یلدا» در آذربایجان‌شرقی

به گزارش بامدادفردا ، زمستان با شب چله آغاز می‌شود و مردم آذربایجان شرقی ۲ ماه اول زمستان را به ۴۰ روز و ۲۰ روز مجزا تقسیم می‌کنند که به ۴۰ روز اول «چله بزرگ» و ۲۰ روز دیگر «چله» کوچک نام می‌نهند و به اعتقاد آنان زمستان در چله کوچک شدت بیشتری دارد.

هر چند شب یلدا در آذربایجان شرقی به دلیل بافت فرهنگی متفاوت این خطه تمایزهایی با سایر مناطق ایران دارد، اما در این دیار نیز  در شب چله اعضای خانواده در منزل بزرگ خاندان جمع می شوند و بلندترین شب سال را با قصه گویی و بیان خاطرات پندآموز مادربزرگان و پدربزرگان و خوردن آجیل سپری می کنند.

از جمله سنت های قدیمیشب چله در آذربایجان شرقی، نشستن به دور کرسی روستایی در خانه بزرگ خاندان، خواندن اشعار قدیمی از اسطوره های منطقه ای و ملی، نواختن سازهای محلی، مشاعره موزون، خوردن آجیل، هندوانه، انار و پشمک می باشد.

اکثر مردم آذربایجان‌شرقی در طولانی ترین شب سال، هندوانه و یا به عبارت دیگر «چیلله قارپیزی» می‌خورند و معتقدند، به دلیل اینکه فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تأثیر چندانی نخواهد داشت و ریش سفید خانواده هنگام بریدن هندوانه می‌گوید: ” قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ” (بلایای خودمان را امروز سر بریدیم).

در گذشته تنقلات شب چله، به تخمه، پشمک، سنجد، قیسی، برگه زردآلو، بادام و گردو ختم می‌شد. اما اکنون، در سفره شب یلدای مردم آذربایجان شرقی انواع آجیل‌ و انواع میوه‌های گرمسیری نظیر، پرتقال، نارنگی، و حتی موز و نارگیل را می‌توان مشاهده کرد.

از دیگر آداب مردم آذربایجان شرقی در شب یلدا، ارسال هدایای مختلف از سوی خانواده داماد به منزل تازه عروس هاست؛ در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود «خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی‌ها، «خونچا» می‌فرستند.

ادبیات و شعر مهمان دورهم نشینی های در آذربایجان شرقی
حضور و رنگ بوی شعر خوانی در چله نشینی آذربایجانی ها یکی از شیرینی های مجالس است که صفا و مهر خاصی را در میان کوچک و بزرگ قسمت می کند.

بزرگترها و ریش سفیدان اشعار منظومه «حیدربابایه سلام» استاد شهریار را خوانده و یاد ایام جوانی و شور و عشق روزهای گذشته را می کنند؛ جوانان هم در شیدایی پدران و گذشتگان سهیم می شوند.

قــــاری‌ننه گئجـه نــاغیل دینـــده  (پیره زن وقتی که شب می گوید داستان)
کولک قالخوب قاپ باجانی دوینده   (کولاک وقتی بر در و دیوار می کوبد)
من قــاییدوب بیرده اوشــاق اولیدیم  (کاش می شد برمی گشتم کودکی)
بیر گول آچوب اوندان سورا سولیدیم  (غنچه می دادم و بعد آن می پژمردم)

در میان عامه مردم نیز «بایاتی»ها (دو بیتی ترکی آذربایجانی) و اشعار منظوم متنوعی رواج دارد که از جمله آنها می‌توان به این «بایاتی» اشاره کرد:

چیله چیخار بایراما بیر آی قالار (چله می ره یک ماه به عید می مونه)
پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار   (زن بدلسلیقه «قورما» را تمام می کنه)
گئدر باخار گودول ده یارماسینا   (می ره نگاه می کنه به باقیمانده بلغور)
باخ فلکین گردش و غوغاسینا   (تو نظاره کن بازی سرنوشت را )

خوانچه بردن تازه داماد
«خوانچه» و یا به تلفظ «آذربایجانی‌ها»، «خونچا» به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه‌عروس می‌فرستد.

در میان این خوانچه، علاوه بر هندوانه می‌توان تحفه‌های رنگارنگ نظیر،پوشاک، پارچه‌های حریر و گرانقیمت، میوه‌ها و شیرینی‌های متنوع و آجیل را مشاهده کرد؛ برخی از آذربایجانی‌ها و به ویژه «تازه‌داماد» در چنین شبی سعی می‌کنند ذوق هنری خود را به رخ خانواده عروس و به ویژه عروس‌خانم بکشند و به همین خاطر، هندوانه را به شیوه زیبا، جالب و شورانگیزی، تزئین می‌ کنند.

گرچه از آن شب نشینی و چله های آخر سال این روزها دیگر چیزی نمانده، اما همچنان برخی از مراسم و سنت های شب یلدا در این مرز و بوم همچنان پا برجاست و در این شب تمام خانواده ها در کنار بزرگترها جمع شده و شب بلند سال را به خوشی و شادی می گذرانند.