محصولاتی که ۶۵ درصد از آب شرق حوضه دریاچه ارومیه را می‌خورند

طی چند سال اخیر افزایش مصرف بی‌رویه‌ی آب در بخش کشاورزی، از مهم‌ترین دلایل کاهش سطح آب دریاچه ارومیه بوده است؛ سالانه میلیاردها مترمکعب آب در این حوزه مصرف می‌شود، طبق گزارش فائو، ۹۰ درصد درآمد کشاورزان در آذربایجان شرقی و غربی صرفاً از طریق کشاورزی کسب می‌شود ولی با این حال میزان درآمد کشاورزان آذربایجان شرقی و غربی با وجود توسعه کشت آبی از میانگین درآمد کشاورزان کشور کم‌تر است.

با توجه به این‌که کشاورزان سهم موثری در تولید و اشتغال دارند، باید برای توسعه کشاورزی و تولید پایدار، مسئولیت اجتماعی خود را به خوبی شناخته و عمل کنند، کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز برای تولید تولید ثروت نیاز به آب دارند ولی در کنار آن باید بتوانند محیط زیست را برای نسل‌های بعدی نیز حفظ کنند.

در حال حاضر درصد قابل توجهی از آب مصرفی بخش کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه صرف تولید چهار محصول یونجه، سیب، گندم و چغندرقند می‌شود، مصرف بسیار زیاد آب در این منطقه، موجب بروز مشکلاتی در منابع آبی شده و همچنین اکثر محصولات باغی حوضه دریاچه ارومیه نیز به سیب و انگور اختصاص دارد که محصولاتی با نیاز آبی بالا به شمار می‌رود.

عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه تبریز در گفت‌وگو با ایسنا، در این خصوص گفت:  آذربایجان شرقی دارای رتبه اول در تولید علوفه یونجه و آذربایجان‌غربی نیز دارای رتبه نخست در تولید چغندر قند در کشور است، با احتساب سطح زیر کشت و مصرف آب آن‌ها در بخش شرقی حوضه دریاچه ارومیه واقع در آذربایجان شرقی، سالانه این چهار محصول حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند که شامل ۶۵ درصد از کل آب کشاورزی شرق حوضه دریاچه می‌شود.

ابوالفضل مجنونی هریس ادامه داد: با اطلاع از این وضعیت در خصوص این چهار محصول نمی‌توان گفت اقدامی انجام نشده ولی این اقدامات کافی و اثربخش نبوده است، معتقدم توقف کاشت آن‌ها در حوضه تنها اقدام موثر ممکن نیست.

وی با بیان این‌که توسعه گسترده کاشت چغندر در حوضه دریاچه نیز یکی دیگر از این معضلات است، افزود: کشت چغندر در برخی شهرهای دارای کارخانجات قند، با موفقیت انجام نمی‌شود و این کارخانجات برای تهیه مواد اولیه با مشکل مواجه شده و برای تامین آن به منطقه شمالغرب کشور روی آوردند.

وی ادامه داد: خرید مقدار زیاد چغندر از سوی سایر شهرهای کشور، باعث کشت بیشتر چغندر قند در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شده است، قطعا این موضوع به معیشت و اقتصاد منطقه کمک می‌کند ولی از سوی دیگر منابع آبی منطقه را از تعادل خارج کرده است، از این رو کشاورزان منطقه باید نسبت به نیاز کارخانجات شمالغرب این گیاه را کشت کرده و آب منطقه را بیش از این به صورت مجازی صادر نکنند.

حدود ۳۸۰ میلیون مترمکعب آب شرق حوضه دریاچه برای کشت یونجه مصرف می‌شود

مجنونی با بیان این‌که کشت یونجه درآذربایجان شرقی و غربی بسیار گسترش یافته است، گفت: دلیل افزایش کشت یونجه، خوش خوراکی برای دام، سازگار بودن با شرایط منطقه و پرمحصولی یونجه است، کشت این محصول به دلیل عدم دغدغه زیست محیطی سازمان‌های متولی به شدت در منطقه گسترش یافته است، به طوری‌که حدود ۳۸۰ میلیون مترمکعب آب شرق حوضه دریاچه از طریق کشت یونجه مصرف می‌شود، هرچند در برخی مناطق، اقداماتی نظیر کشت گیاهان علوفه‌ای کم مصرف مانند ماشک گل سفید انجام می‌شود، ولی جایگزینی آن، کار راحتی نیست.

عضو هیئت علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه تبریز با بیان این‌که گندم یک گیاه کم آب بر است، گفت: کشت وسیع گندم در حدود ۶۰ هزار هکتار در شرق حوضه دریاچه ارومیه، مصرف بالای آب را نشان می‌دهد؛ این محصول به دلیل استراتژیک بودن، اهمیت زیادی دارد ولی بهتر است کاملاً مدیریت شده و در تناوب با گیاهان کم آب بری نظیر کلزا کشت شود.

وی با اشاره به توسعه‌ی ۱۵۰۰۰ هکتاری باغات سیب در شرق حوضه دریاچه ارومیه در آذربایجان‌شرقی، گفت: این میزان از باغات، با احتساب مصرف ۱۰۰۰۰ مترمکعب آب در هکتار، سالانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کنند، حذف و جایگزینی باغات، پیچیدگی خاص خود را دارد و باید در یک پروسه ۱۰ ساله با درختان کم آب بر، با ارزش صادراتی بالا جایگزین شوند.

وی با اشاره به اقدامات مشارکتی انجام شده در راستای احیای دریاچه ارومیه، اظهار کرد: با این‌که هزاران هکتار سیستم تحت فشار اجرا شده ولی آب مصرفی و برداشتی با شرایط قبل آن تفاوت چندانی نکرده است؛ چراکه ما به کشاورز ساعتی آب تحویل می دهیم نه حجمی؛ به عنوان مثال، مقدار آب ارائه شده در مرحله خاک‌آب با دان‌آب تفاوتی نکرد و در برنامه ریزی آبیاری توسط مجریان این پروژه‌ها کسی کاری به تغییرات نیاز آبی در مراحل مختلف فنولوژیکی گیاه نداشت، یا این‌که بسیاری از سیستم‌های تحت فشار اجراشده بنا به دلایل مختلف از قابلیت مصرف خارج شده‌اند، ولی در آمار نیز ثبت شده‌اند.

توسعه باغات در اطراف دریاچه

مجنونی هریس با بیان این‌که حداقل بالای ۲۰ هزار هکتار در آذربایجان‌غربی و دو هزار هکتار در آذربایجان‌شرقی توسعه کشاورزی شناسایی شده است، گفت: بررسی‌های تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که پس از تشکیل ستاد احیای دریاچه، با وجود مصوبه هیئت دولت مبنی بر ممنوعیت تبدیل اراضی زراعی به باغی، باغات بسیار گسترش یافته‌­اند؛ به عنوان مثال در منطقه مراغه نزدیک ۲۰۰۰ هکتار زمین زراعی به باغ تبدیل شده است، در آذربایجان‌غربی نیز وضعیت بدتر از این مناطق بوده به طوری که تصاویر ماهواره‌ای، توسعه ۱۵۰۰ هکتاری باغات را در بخش‌هایی از میاندوآب و مهاباد نشان می‌دهد.