فرهنگ شهروندی، در غیاب تکالیف مدیریت شهری

زندگی در شهر، با برخی قراردادهای متقابل بین «شهرداری و شهروندان» در قالب عرف و فرهنگ عمومی پیش می‌رود. این ارتباط دو سویه را می‌توان در قالب «حق و تکلیف در نظام حاکمیتی» تبیین کرد. امام علی(ع) در خطبه ۲۱۶ نهج‌البلاغه در این مورد روشنگری کرده و می‌فرمایند: «لَا یَجْرِی لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَى عَلَیْهِ، وَ لَا یَجْرِی عَلَیْهِ إِلَّا جَرَى لَهُ»  یعنی هر کس به هر اندازه از اجتماع طلبکار است به همان اندازه هم مدیون اجتماع است.

«حق» بهره است و  «تکلیف» زحمت و کار و مشقت، اما این ارتباط دو سویه، در سیستم اجرایی کشورمان گاهی به صورت یک‌سویه و محدود به حوزه مردمی دیده شده‌است. نگرش کلی شهرداری تبریز به حوزه فرهنگ و حقوق شهروندی تا حدود زیادی گرفتار همین نارسایی است.

شهردار تبریز اخیراً گفته «باید بتوانیم شهروندان را مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم به طوری که آن‌ها احساس کنند تمام اقداماتی که در شهر رخ می دهد باید توسط آنها انجام شود.»

 رویکرد اجتماعی و فرهنگی شهرداری طوری بیان می‌شود که انگار مردم تبریز، فاقد فرهنگ و تربیت لازم هستند و تمام مشکلات شهر هم به خاطر همین بی‌فرهنگی است.

طبیعی است که در فقدان عملکرد عمرانی و خدماتی، برنامه‌های کم‌دردسر و خوش‌منظر، به اولویت شهرداری تبدیل شود، اما این جهت گیری، نباید فرهنگ و تربیت عمومی را زیر سوال ببرد.

بعلاوه، این سخن شهردار تبریز، نادیده‌گرفتن ارتباط دوسویه «شهروندان و شهرداری» و انتقال تمام مسئولیت‌ها به حوزه تکالیف مردمی است.

این نگاه یک‌طرفه در محتوای کلی کتاب‌های فرهنگ شهروندی شهرداری تبریز هم به چشم می‌خورد.

* بار سنگین تقصیرات شهری، روی دوش مردم

مجموعه ۲۶ جلدی کتب فرهنگ شهروندی، ویژه دانش آموزان کلیه مقاطع تحصیلی و شامل بیش از ۳۵۳هزار جلد کتاب است که توسط شهرداری تبریز گردآوری و چاپ شده و امسال در نواحی پنج‌گانه آموزش و پرورش تبریز تدریس می‌شود.

در این کتاب‌ها سعی شده یک سری از مهارت‌های شهروندی (همان تکلیف‌ها) برای دانش‌آموزان گوشزد شود. اما در هیچ‌یک از فصول، به وظایف و ماموریت‌های شهرداری و حقی که مردم از این نهاد باید مطالبه‌ کنند، اشاره نشده‌است.

بعلاوه، یک سری رفتارهای منفی در این کتاب‌ها، به شهروندان نسبت داده شده که شهرداری، خود پیشتاز آن‌ها است.

وقتی شهرداری، سابقه دور و دراز در قلع‌وقمع درختان مسیر پروژه‌های عمرانی دارد، چطور می‌توان مردم را در کتاب‌های رسمی آموزشی، متهم به «واندالیسم در طبیعت» کرد؟

جالب است که شهرداری، مقبره‌الشعرا را در کوی تاریخی سرخاب به حال خود رها کرده اما در کتاب‌های تالیفی خود مردم را به پرهیز از «وندالیسم در میراث فرهنگی» دعوت می‌کند.

بیشترین سهم داربست و بنر سطح شهر، مربوط به تبریک‌های انتصابات شهرداری و اعضای شورا است، اما کتاب‌های فرهنگی شهرداری تبریز، از نقش شهروندان در مهار آلودگی بصری شهر سخن می‌گوید.

برخی پرونده‌های فساد و تخلف سال ۹۴ در شهرداری و شورای شهر، هنوز از یاد نرفته اما شهرداری در کتاب‌های خود، «پیشه دستفروشی» را که در تمام جهان یک شغل موجه و آبرومندانه در میان اقشار آسیب‌پذیر است، در ردیف «تخلفات شهری» به نوجوانان معرفی می‌کند.

* ساز و کار تالیف کتاب‌های فرهنگ شهروندی چگونه است؟

جدا از بحث‌های محتوایی، ساز و کار تالیف، طراحی و تهیه کتب فرهنگ شهروندی نیز قابل‌تامل است.

بیش از ۳۵۳هزار جلد کتب فرهنگ شهروندی در دو بخش دانش‌آموزان و مربیان در نواحی پنج‌گانه آموزش و پرورش، تالیف و توزیع شده است. اما جالب است که کل این پروژه، به یک ناشر خاص سپرده شده‌ و قابل تامل است.

این مجموعه در ۲۶ جلد گردآوری و چاپ شده و در صفحه دوم تمام کتاب‌ها نیز، با تاکید خاصی نوشته شده «زیر نظر معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تبریز» حال آنکه می‌دانیم این پست سازمانی، با ابلاغ قانونی وزارت کشور و طبق تحولات ساختاری شهرداری‌ها، به کلی حذف شده است.