نشست کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه برگزار شد

به گزارش پایگاه خبری بامدادفردا، دکتر محمدتقی اعلمی، رئیس دانشگاه تبریز، طی یادداشتی علمی در این ارتباط با اشاره به اهمیت دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین میراث‌های طبیعی کشور، گفت: این دریاچه زمانی بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع وسعت داشت و به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه شور خاورمیانه شناخته می‌شد، اما امروز سطح آن به کمتر از یک پنجم کاهش یافته و این امر خطرات جدی برای معیشت، سلامت و امنیت منطقه ایجاد کرده است.

وی در این یادداشت هشدار داده است که ادامه این روند، پیامدهایی فراتر از یک استان خواهد داشت و طوفان‌های نمکی، کاهش تولید کشاورزی، مهاجرت‌های اجباری و فشار بر منابع آب سایر مناطق کل کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

دکتر اعلمی افزوده است: با وجود تلاش‌های گذشته، هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۸۵ درصد آب مصرفی منطقه در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، آن هم عمدتاً برای کشت‌های پرمصرف که با اقلیم منطقه سازگار نیستند. در دو دهه اخیر نیز بیش از ۴۰ سد کوچک و بزرگ روی رودخانه‌های ورودی به دریاچه ساخته شده که کاهش جدی آورد طبیعی آن را به دنبال داشته است.

وی همچنین در این یادداشت تأکید کرده است: تمرکز صرف بر پروژه‌های انتقال و سازه‌های آبی، تنها تأخیر در بحران ایجاد می‌کند. آنچه نیاز داریم، تغییر بنیادین در نگاه و رویکرد مدیریت منابع آب است.

دکتر اعلمی در این یادداشت مهم، محورهای اصلی عبور از بحران را این‌گونه جمع‌بندی کرده است: مدیریت تقاضا و کاهش مصرف آب، احیای حقابه محیط زیستی و تأمین حداقل ۳ میلیارد متر مکعب آب ورودی پایدار در سال، اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات پرمصرف با کم‌آب‌بر، افزایش بهره‌وری کشاورزی و حمایت از کشاورزی دانش‌بنیان، تنوع‌بخشی به معیشت مردم و همگرایی نهادی با هماهنگی واقعی بین دستگاه‌های اجرایی، چرا که هیچ سازمان یا نهادی به‌تنهایی قادر به نجات دریاچه نیست.

وی در پایان یادآور شده است: تصمیم‌هایی که امروز می‌گیریم، سرنوشت نسل‌های آینده را رقم خواهد زد. اگر امروز شجاعت انتخاب‌های سخت را داشته باشیم، فردا از طوفان‌های نمکی، مهاجرت‌های گسترده و هزینه‌های جبران‌ناپذیر در امان خواهیم بود. دریاچه ارومیه تنها یک موضوع محیط زیستی نیست، بلکه مسئله‌ای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است و احیای آن آزمونی جدی برای اراده ملی و همبستگی ماست.

مثلث نجات دریاچه ارومیه؛ نقش دانشگاه، دولت و جامعه در مسیر احیا

دکتر اصغر عسگری، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تبریز و دبیر علمی نشست  کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه طی سخنانی با تأکید بر نقش دانشگاه، دولت و جامعه به عنوان «مثلث نجات دریاچه ارومیه» به تشریح چالش‌ها و راهکارهای احیای این پهنه آبی پرداخت.

وی اصلی‌ترین دلایل خشکی دریاچه را برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی برای کشاورزی، سدسازی‌های متعدد بر روی رودخانه‌های ورودی، تغییرات اقلیمی همراه با کاهش بارش و افزایش دما، مدیریت ناهماهنگ میان نهادها و اتخاذ تصمیم‌های مقطعی عنوان کرد. به گفته وی، همچنین توسعه ناپایدار در حوزه صنعت و کشاورزی که موجب برهم خوردن تعادل اکولوژیکی حوضه آبریز شده، از دیگر عوامل مؤثر دانست.

او در ادامه با اشاره به ناکامی تلاش‌های گذشته گفت: نبود انسجام مدیریتی میان سازمان‌های متعدد، غلبه نگاه سیاسی و تبلیغاتی بر رویکرد علمی، مقاومت اجتماعی و اقتصادی کشاورزان در تغییر الگوی کشت، تأمین مالی ناپایدار پروژه‌ها و نادیده گرفتن واقعیت‌های اقلیمی از مهم‌ترین موانع احیا بوده است.

وی در ادامه بر نقش دانشگاه‌ها تأکید کرد و آن را در حوزه‌هایی چون مطالعات علمی و داده‌محور (آب‌شناسی، تغییر اقلیم و مدل‌سازی هیدرولوژیکی)، ارائه راهکارهای علمی به بخش کشاورزی (کشت‌های کم‌آب‌بر، فناوری‌های نوین آبیاری و گلخانه‌ای)، پایش محیط زیست و سلامت (ریزگردهای نمکی)، توسعه فناوری‌های نو (تصفیه و بازچرخانی پساب)، آموزش و فرهنگ‌سازی در جوامع محلی و دیپلماسی علمی با مراکز جهانی مشابه بسیار مؤثر دانست.

به گفته وی، دولت نیز وظایفی مهم بر عهده دارد؛ از جمله تأمین بودجه پایدار برای طرح‌های علمی، واگذاری پروژه‌های کلان اجرایی به دانشگاه‌ها، ارائه داده‌ها و اطلاعات واقعی در حوزه آب و کشاورزی، حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد سازوکار مشترک میان دانشگاه، دولت و صنعت برای اجرای طرح‌های پایلوت و توسعه آن‌ها **را دنبال می‌کند**.

دکتر عسگری همچنین پیشنهاد کرد دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق احیای دریاچه ارومیه در دانشگاه تبریز و دانشگاه ارومیه مستقر شود.

به گفته وی، این دفتر می‌تواند مأموریت‌هایی چون تدوین برنامه جامع حوضه و عملیات سالانه، ایجاد پایگاه داده یکپارچه، طراحی و اجرای پایلوت‌های عملی (در زمینه تغییر الگوی کشت، آبیاری نوین، تثبیت کانون‌های گردوغبار و بازچرخانی پساب)، پایش کیفیت آب و سلامت اکوسیستم، ارزیابی اثرات گردوغبار نمکی بر سلامت، تقویت مشارکت اجتماعی و استفاده از دانش بومی را برعهده گیرد.

وی افزود: تأمین مالی مبتنی بر عملکرد، توجه به پیوست‌های محیط زیستی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و مدارس تابستانی، تربیت نیروی متخصص، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و جذب منابع مالی خارجی، مدیریت دانش و مستندسازی، و نیز شفاف‌سازی از طریق اطلاع‌رسانی عمومی و پاسخ به افکار عمومی از دیگر وظایف ضروری این دفتر خواهد بود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی تجربه‌ها و اقدامات جهانی در زمینه احیای دریاچه‌ها و پهنه‌های آبی خشک‌شده پرداخت و بر نقش دانشگاه‌ها در بهره‌گیری از این درس‌ها برای احیای دریاچه ارومیه و دیگر دریاچه‌های جهان تأکید کرد.

الزامات احیای دریاچه ارومیه از نگاه استاد دانشگاه تبریز

دکتر احمد فاخری‌فرد، استاد صاحب‌نام گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز، هم در این نشست درباره چشم‌انداز اولیه مدیریت منابع آب برای احیای دریاچه ارومیه پرداخت.

 وی در ادامه با اشاره به امکان تأمین آب قابل دسترس در میان‌مدت گفت: تبخیر سالانه ناشی از بارش روی دریاچه حدود ۱.۲ میلیارد مترمکعب است که قابل جبران است.

دکتر فاخری‌فرد سپس به الزامات کلیدی احیای دریاچه اشاره کرد که شامل رساندن آب زاب، لایروبی و انتقال سیلاب فصول غیر زراعی، تسریع و تکمیل انتقال آب از تصفیه‌خانه‌ها، برنامه‌ریزی برای رهاسازی سدها و بارورسازی ابرها می‌شود.

وی همچنین بر ضرورت اجرای اقدامات مدیریتی در حوزه کشاورزی و منابع آب تأکید کرد و گفت که باید نصب کنتورهای هوشمند را تکمیل کرد، چاه‌های مجاز و غیرمجاز را مدیریت کرد، آب را با لوله منتقل و انهار را پوشش داد، الگوی کشت را بازنگری کرد، سیستم‌های نوین آبیاری و طرح نکاشت هوشمند را اجرا کرد، حق‌آبه‌های اراضی غیرآبی را بازنگری کرد و معیشت کشاورزان را تأمین نمود، اراضی آبی را موقتاً به دیم تبدیل کرد و مابه‌التفاوت درآمد را پرداخت نمود، کشت‌های سرپوشیده را گسترش داد و سایر طرح‌های کاهش مصرف آب کشاورزی را عملیاتی کرد.

به گفته او، اجرای این مجموعه اقدامات برای احیای دریاچه ارومیه ضروری است.

 همگرایی ملی برای احیای دریاچه ارومیه

بهرام سرمست، استاندار آذربایجان شرقی، نیز در جلسه کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه با تأکید بر اهمیت تداوم تلاش‌ها و هم‌افزایی در سطح ملی گفت: هدف اصلی این نشست، ایجاد هماهنگی و وحدت نظر میان استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان برای تدوین سیاست‌های علمی و عملی احیای دریاچه ارومیه است.

وی با اشاره به نقش مراکز علمی کشور افزود: همکاری مؤثر دانشگاه تبریز، دانشگاه ارومیه و دانشگاه سنندج برای ارائه راهکارهای علمی در دستور کار قرار دارد و تلاش می‌کنیم تصمیم‌ها در سطح استانی و ملی بر پایه یافته‌های دانشگاهی اتخاذ شود.

سرمست ادامه داد: جلسه بعدی کارگروه ملی پس‌فردا در نهاد ریاست جمهوری و با محوریت دکتر محمدرضا عارف برگزار می‌شود تا جمع‌بندی واحدی از سوی استان‌ها ارائه شود. این همگرایی، گام مهمی برای تسریع اقدامات اجرایی احیای دریاچه است.

استاندار آذربایجان شرقی بر ضرورت آسیب‌شناسی اقدامات گذشته تأکید کرد و گفت: در این جلسات عملکرد دوره‌های پیشین بررسی می‌شود تا ضعف‌ها و موانع شناسایی شوند.»

وی افزود یکی از مسائل مهم، برداشت‌های غیرمجاز آب از مسیر انتقال از سد کانی‌سیب تا آبگیر نوروزلو است که هم روند انتقال آب را مختل می‌کند و هم تنش آبی در تبریز و شهرهای مسیر را افزایش می‌دهد. سرمست از وزارت نیرو خواست نظارت‌ها و کنترل‌ها در این مسیر افزایش یابد.

وی با بیان اینکه تقسیم کار ملی میان استان‌ها مشخص شده است، گفت: استان آذربایجان شرقی متعهد است سهم خود را به بهترین شکل انجام دهد و انتظار داریم در تخصیص اعتبارات به وضعیت شکننده‌تر این استان توجه ویژه شود.

سرمست در ادامه تصریح کرد: مشکل دریاچه ارومیه فراتر از یک موضوع منطقه‌ای است و یک مسئله ملی و حتی بین‌المللی است. این دریاچه نماد زیست‌محیطی کشور است و احیای آن تنها با عزم ملی ممکن خواهد بود.

استاندار آذربایجان شرقی افزود: برای پیشبرد اهداف احیای دریاچه، باید از تمامی ظرفیت‌های مالی کشور شامل صندوق توسعه ملی، ستاد مدیریت بحران وزارت کشور و ردیف‌های خاص سازمان برنامه و بودجه استفاده شود. همچنین همکاری بین‌المللی نیز ضروری است، زیرا تجارب جهانی در مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی می‌تواند کمک بزرگی باشد.

وی بر ضرورت فعال‌سازی دیپلماسی آب تأکید کرد و گفت: این امر علاوه بر احیای دریاچه، در مدیریت پایدار منابع آبی کشور نقش مهمی دارد.

سرمست در پایان خاطرنشان کرد: مطالعات دانشگاه‌ها نشان می‌دهد در گام نخست باید تراز هیدرولوژیکی آب دریاچه حفظ شود و سپس احیای کامل اکولوژیکی دنبال شود. این کار تنها با همکاری مردم، دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و پشتیبانی دولت ممکن است و ما مصمم هستیم سهم خود را به‌طور کامل ایفا کنیم.

تلاش‌های جهادی و علمی برای احیای دریاچه ارومیه ادامه دارد

رضا رحمانی، استاندار آذربایجان غربی، هم در نشست کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در استانداری آذربایجان شرقی با تأکید بر نبود هیچ‌گونه بی‌تفاوتی نسبت به احیای دریاچه افزود: دکتر پزشکیان حمایت کامل خود را از طرح‌های علمی احیای دریاچه ارومیه اعلام کرده و هیچ مانعی برای تأمین اعتبار وجود ندارد.

وی همچنین خبر داد که جلسه بعدی کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه روز سه‌شنبه به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور برگزار خواهد شد و کنگره علمی اقلیم‌شناسی در دانشگاه ارومیه نیز در دستور کار قرار دارد تا ابعاد علمی احیای دریاچه با دقت بیشتری بررسی شود.

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با بیان اینکه طرح‌های متعددی در کمیته علمی بررسی شده و هدف ایجاد نهضت احیای دریاچه با مشارکت همگانی است، تصریح کرد: تمام مسیرها برای نجات دریاچه بررسی می‌شود و در صورت لزوم، راهکارهای نوین نیز اجرایی خواهد شد.

رحمانی به اقدامات جهادی مورد نیاز از جمله لایروبی بستر رودخانه‌ها اشاره کرد و افزود: سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی به‌صورت روستا به روستا برنامه‌های فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب در کشاورزی را اجرا می‌کند.

با توجه به پیش‌بینی کاهش بارش‌ها، استاندار آذربایجان غربی مدیریت دقیق مصرف آب شرب و کشاورزی را ضروری دانست و اعلام کرد: طرح بارورسازی ابرها نیز در دست اجراست تا از این ظرفیت برای احیای دریاچه بهره‌برداری شود.

وی همچنین به مصرف بالای آب در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی اشاره کرد و یادآور شد: با اجرای روش‌های نوین آبیاری و تغییر الگوی کشت، میزان مصرف آب به شکل چشمگیری کاهش خواهد یافت.

رحمانی با بیان اینکه با اجرای مجموعه طرح‌های در دست اقدام، روزهای پرآب در دریاچه ارومیه پیش‌بینی می‌شود، افزود: دریاچه ارومیه در گذشته نیز دوره‌های کاهش تراز آبی را پشت سر گذاشته و بار دیگر احیا شده است؛ همه باید با روحیه جهادی تلاش کنیم تا طرح‌های احیای دریاچه به نتیجه مطلوب برسد.

استاندار آذربایجان غربی بر ضرورت همت جمعی و رویکرد علمی در نجات دریاچه ارومیه تأکید کرد و گفت: تعریف معیشت جایگزین برای کشاورزان حوضه دریاچه ضروری است، چرا که بیشترین آب حوضه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.

وی در پایان اعلام کرد که سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) حدود یک میلیون دلار برای احیای دریاچه ارومیه کمک کرده است.

در بخش دیگری از نشست، جمعی از حاضران که از برجسته ترین صاحب نظران دانشگاهی بودند به ارائه نقطه نظرات خود در خصوص نجات دریاچه ارومیه پرداختند.

لازم به ذکر است؛ دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و یکی از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری شمال‌غرب کشور، تا سال‌های نه چندان دور از منابع آبی مناسبی برخوردار بود. حوضه آبریز این دریاچه با وسعت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع، یکی از شش حوضه اصلی کشور به شمار می‌رود. روند کاهش آب دریاچه از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد و ارتفاع سطح آب آن هر سال تقریباً ۴۰ سانتی‌متر کاهش یافته است.