رفع نگرانی تخریب مزارهای تاریخی در تغییر کاربری یک گورستان

تخریب گورستان های قدیمی تبریز با استدلال تغییر کاربری آنها به بوستان، تجربه تاریخی تلخی است که ریشه آن به دوره شهرداری محمدعلی تربیت در سال های ۱۳۰۷ تا ۱۳۰۹ شمسی برمی گردد.

در آن سال ها گورستان تاریخی “گجیل”، معروف به “مقبره العرفا” که مدفن بسیاری از مشایخ و عرفای بنام ایران زمین در سده های قبل بود، با دستور محمدعلی خان تربیت که اتفاقا خود از دانشمندان و ادبای عصر خویش بود و کتابی گرانسنگ چون “دانشمندان آذربایجان” را در وصف حال و زندگی بزرگان، شعرا و ادبای این خطه نوشته بود، در اقدامی ناباورانه، تخریب و به بوستان “گلستان باغی” تبدیل شد.

این اقدام “تربیت” که دوستداران میراث فرهنگی و فعالان حوزه فرهنگی در سال های اخیر آن را نسنجیده می دانند، بدعتی برای تخریب و نابودی دیگر گورستان های تاریخی تبریز چون “دوه چی” با قدمت عصر آهن، نوبر، قاسم خان والی پدر علی خان والی، شاوا، قوم تپه و … در دهه های بعدی شد.

ادامه این روند در دوره مدیرکلی علی دهقان بر فرهنگ آذربایجان در دهه ۱۳۳۰ شمسی شدت بیشتری یافت و وی با تبدیل گورستان های قدیمی و متروکه تبریز به مدرسه، از محل عوارض شهرداری، تعداد گورستان های تاریخی باقیمانده این شهر از دوره های تمدنی مختتلف را به حداقل رساند.

بدعت تخریب گورستان های تبریز در ۲ دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شده بود تا اینکه با تخریب گورستان های قدیمی چون “قوم تپه” و “شاوا” در دهه ۱۳۷۰ از سر گرفته شد.

البته بدیهی است که تغییر کاربری گورستان های تاریخی تبریز با حفظ مزارات علما، شهدا و شخصیت های برجسته‌ خفته در آنها، اقدام شایسته و پسندیده ای است که در اغلب کشورهای جهان مرسوم است، اما این امر در تبریز به شکل حذف کامل گورستان از نقشه و تاریخ شهر روی می دهد.

حال اما ظاهرا اداره کل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز به این نتیجه رسیده اند که در تغییر کاربری گورستان های قدیمی که “حاجی ستارخان” نیز یکی از آنهاست، نیازی به تخریب و نابودی همه مزارات و حذف همه نشانه های قبرستان بودن محل نیست و مزارات شخصیت های آرمیده در آنجا به عنوان بخشی از هویت تاریخی شهر و کشورمان باید حفظ شود.

در تبیین اهمیت گورستان قدیمی “حاجی ستارخان” تبریز که بعدها به لحاظ سهولت بیان توسط مردم نام آن به “ستارخان” تغییر یافته، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در این مکان قبر دهها شهید دوران دفاع مقدس و شخصیت هایی چون آیت الله العظمی سلطان القراء و صحاف و … وجود دارد.

گورستان “حاجی ستارخان” کجاست؟

استاد دانشگاه تبریز درباره تاریخچه گورستان حاجی ستارخان به ایرنا گفت: محل کنونی گورستان ستارخان بیش از ۱۰۰ سال قبل تحت عنوان «صفه الصفا» شناخته می‌شد که مصلای تبریز به شمار می‌رفت و نمازهای جماعت و نمازهای عیدین قربان و قطر به امامت آیت الله العظمی عبدالرحیم سلطان القراء در آنجا اقامه می‌شد.

دکتر محمدامین سلطان القراء افزود: تا آن زمان مردم محله سرخاب به دلیل قرار گرفتن منبر گلی در آن، از آن محل به عنوان «منبر اتگی» (پای منبر) یاد می‌کردند.

وی اظهار کرد: در سال ۱۲۹۳ شمسی آیت الله العظمی سلطان القرایی دار فانی را وداع گفت و بنا بر وصیتش او را در همان محل «منبر اتگی» به عنوان اولین مدفون دفن کردند.

وی ادامه داد: بر اساس اسناد تاریخی، دومین مدفون در گورستان فوق، میرزا عبدالحمید حکیم صونا فرزند آخوند ملاعلی و پدربزرگ دکتر سیروس مسیحا رئیس اسبق دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز بوده است.

سلطان القراء گفت: پس از آن به مرور زمان اهالی محل اموات خود را در این وادی دفن می‌کردند تا اینکه وادی «صفه الصفا» یا «مصلای تبریز» به قبرستان عمومی تبدیل می‌شود.

وی اضافه کرد: حوالی سال‌های ۱۳۱۰ شمسی شخصی به نام حاج ستارخان، از متمولین منطقه قره داغ، که هیچ نسبتی با ستارخان سردار ملی نداشت، اراضی پیرامونی «منبر اتگی» را خرید و پس از مرگ محل را برای گورستان وقف کرد و خودش نیز پس از فوت در همان محل دفن شد؛ پس از ان «مصلای تبریز» (صفه الصفا) در افواه عمومی به گورستان «حاجی ستارخان» معروف شد.

گورستان ستارخان بدون تغییر کاربری بوستان می شود

مدیرکل اوقاف و امور خیریه آذربایجان شرقی از نزدیک در جریان آخرین وضعیت پروژه گلزار شهدا و پارک ستارخان تبریز قرار گرفت.

حجت الاسلام والمسلمین سید شهاب الدین حسینی در پنجمین روز از دهه وقف در جریان بازدید از پروژه ساماندهی گلزار شهدای ستارخان تبریز و احداث پارک در این محل اظهار کرد: قبرستان قدیمی ستارخان به عنوان محل دفن ۱۴۷ شهید اوایل جنگ تحمیلی ، به یک قبرستان متروکه تبدیل شده بود که طبق توافقات مابین سازمان اوقاف و شهرداری تبریز ، قرار شد با حفظ قبور شهدا و امواتی که در این مکان دفن هستند، بدون تغییر کاربری، قبرستان به فضای سبز تبدیل شود.

وی ادامه داد: در این محل می‌توان کاربری های فرهنگی ایجاد کرد که از جمله از این کاربری ها می‌توان به ایجاد سالن ورزشی و کتابخانه اشاره کرد؛ همچنین با توجه به اینکه این محل در منطقه کم برخوردار شهر و در حاشیه کوه عون‌بن‌علی قرار دارد، می‌توان با ایجاد فضای سبز و محیطی برازنده هم‌شهریان عزیز، این مکان را سر و سامان داد و اهالی منطقه نیز می‌توانند از این فضا بهره مند شوند.

وی با تاکید بر اینکه با وجود قبور مطهر شهدا فضای معنوی با عطر و بوی شهدا در این مکان ایجاد شده است، عنوان کرد: قصد داریم با ایجاد فضای سبز در این مکان، اهالی منطقه ضمن بهره مندی از فضای پارک ، از حال و هوای معنوی قبور شهدا نیز بهره ببرند.

مدیر کل اوقاف و امورخیریه آذربایجان شرقی یادآوری کرد: طبق توافقاتی که مابین شهرداری و بنیاد شهید و امورایثارگران انجام شده است، مزار شهدا، علما، شعرا و مبارزان مشروطه با همان وضع موجود باقی خواهد ماند.

هزینه ۲۰ میلیارد تومانی تبدیل گورستان به بوستان

شهردار منطقه ۱۰ تبریز نیز  ضمن تاکید بر حفظ وضع موجود مزار شهدا اظهار کرد: به برکت همکاری اداره اوقاف و طبق هماهنگی که با بنیاد شهید داشته ایم، تقریبا هر ماه و با حضور خانواده های معظم شهدا به این مکان سرکشی می‌شود.

رسول وظیفه شناس ادامه داد: تمامی امورات این پروژه با هماهنگی خانواده های شهدا انجام می‌گیرد و ما خود را خادمین خانواده شهدا می‌دانیم.

وی ادامه داد: ور تبدیل گورستان ۳۵ هزار مترمربعی ستارخان به بوستان محلی حتی معجر ها نیز در جای خود باقی خواهد ماند و برای اینکه خانواده شهدا و افرادی که به این قبرستان می آیند معذب نشوند، فضای سبز ایجاد می ‌کنیم لذا هیچ گونه تغییری در قبور شهدا انجام نخواهد شد.

وظیفه شناس در خصوص هزینه این پروژه نیز گفت: تاکنون در سال ۹۹ و برای فاز اول این پروژه ۱۰ میلیارد تومان هزینه شده است.

وی افزود: طبق براوردی که انجام داده ایم، مبلغ ۱۰ میلیارد تومان نیز برای فاز دوم و تکمیل این پروژه در نظر گرفته شده است لذا کل هزینه این پروژه ۲۰ میلیارد تومان خواهد شد.