کشف بنای تاریخی در تبریز

تبریز یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که چندین سال پایتخت ایران بوده است و با قدم نهادن در برخی از کوچه‌ها و خیابان‌های قدیمی آن، حسی غریب از جنس تاریخ وجود انسان را فرا می‌گیرد، حسی که شاید سالیان بعد نیز نتوان آن را ساخت و به آیندگان نشان داد چراکه هر اثری در زمان خود ارزشمند است.

در طول سالیان اخیر بناهای تاریخی تبریز فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته‌اند که این بی‌توجهی برای این آثارهای تاریخی گاه به قیمت نابودی آنها تمام می‌شود چراکه در طول سال‌های گذشته بناها و آثارهای تاریخی‌ کم نبودند که به دلیل بی‌توجهی متولیان امر یا از بین رفته و یا در آستانه‌ی فروپاشی‌ هستند.

در طول هفته‌ی گذشته، حین گودبرداری در محدوده‌ی بازار تاریخی تبریز، یک سازه قدیمی و تاریخی کشف شد که بنابه گفته‌ی مسئولین قرار بود در این محل، مجتمع مسکونی احداث شود.

این بنا در راسته کوچه تبریز، پشت امامزاده جمال واقع شده است و ملک موروثی شهروندی بود که شهرداری‌ پس از سال‌ها کشمکش در قبال ۶۰۰ مترمربع زمین مسکونی، ۱۰۰ مترمربع زمین تجاری به او تحویل داده است.

این ملک توسط شهرداری تبریز تملک شده بود که باتوجه به قرار گرفتن آن در بافت تاریخی تبریز، گمانه‌زنی‌هایی در خصوص وجود آثار تاریخی وجود داشت اما این مکان جزوی از بافت تاریخی بازار تبریز است و هر حفاری در آن باید با مجوز اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام شود که متاسفانه برخی از مسئولین شهر به آن توجهی ندارند و ماحصل آن، اتفاقاتی چون کشف این بنا است.

بنای کشف شده مربوط به دوره‌ی سلجوقیان است

رئیس دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز در خصوص بنای کشف شده به ایسنا می‌گوید: ساختار معماری، نوع آجرهای به کار رفته، طاق‌ها و سیستم سازه‌ای این بنا نشان می‌دهد که مربوط به خانه‌ای در دوره‌ی قاجار باشد که قصد داشتند مجتمع تجاری بر روی آن بسازند.

احد نژاد ابراهیمی ادامه می‌دهد: اینکه زیر این بنا، سازه‌ی دیگری هم بوده که مربوط به دوره‌ای قدیمی‌تر باشد، هیچ بعید نیست چراکه در چندین متری این بنا، مناره‌ای متعلق به دوره‌ی سلجوقیان به نام «چهار منار» قرار دارد که مقبره‌ی حاکم دوره‌ی سلجوقیان در آن واقع شده است و در آنجا کف مقبره چهار متر و ۳۰۰ سانتی‌متر از کف فعلی شهر پایین‌تر است؛ بنابراین نشان می‌دهد که ۴.۵ متر پایین‌تر از عمق فعلی شهر، به‌ویژه در اطراف بازار قدیمی تبریز شهر دیگری هم وجود داشته باشد.

او اضافه می‌کند: به دلیل ناآگاهی برخی از تصمیم‌گیران شهری، بسیاری از بناهای تاریخی خود را از دست می‌دهیم و جای تأسف فراوان دارد که ما فکر می‌کنیم تبریز همین است در حالیکه درست نیست چراکه موزه‌ی عصر آهن هم هشت متر پایین‌تر قرار دارد یعنی بناهای دیگری در زیرزمین موجود هستند.

او همچنین خاطرنشان می‌کند: نمی‌توان نظر داد که این بنا مربوط به چه کسانی باشد چراکه هنوز اطلاعات کافی نداریم اما در اطراف مسجد جامع تبریز، محراب سلجوقی وجود دارد که نشان دهنده‌ی این است در این اطراف، سازه‌هایی متعلق به آن دوران وجود داشته باشد.

نژاد ابراهیمی بیان می‌کند: در گذشته با وقوع زلزله دیگر خاکبرداری نمی‌شد و زمین را صاف کرده و پایه‌هایی را ایجاد می‌کردند و بر روی نخاله سازه‌ی قدیمی‌تر، ساختمان را بنا می‌کردند که در این صورت شهر بالا می‌آید.

او همچنین تاکید می‌کند: قطعاً زیر تبریز قطعات یک شهر دیگری دفن شده است اما به طور کامل سالم نیست و تنها سازه‌هایی از آن باقیمانده است چراکه تبریز شهر بزرگ و پر تمدنی است، از قرن دوم میلادی متروکه نبوده و بیش از ۳۰۰ سال پایتخت کشور بوده است که باقیمانده‌های آن، اکنون در زیر لایه‌های کنونی مدفون هستند.

تعیین ضوابط حفاظت از بافت تاریخی تبریز هنوز به صورت رسمی ابلاغ نشده است

او اظهار می‌کند: ای کاش مسئولین ما آگاه بودند که باستان شناسی و لایه‌های تاریخی زیر زمین گنج است، نه از نوع طلا و جواهر بلکه باستان شناسی بخشی از فرهنگ و تمدن ما است که ما را متمدن نشان داده و به‌عنوان الگوی توسعه برای ما است که تمامی ملت‌ها تلاش می‌کنند با حفظ این آثار، خود را متمدن‌تر نشان دهند و جنبه‌های مختلف تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و زیستی محیطی را ارزیابی کنند درحالیکه برخی از مسئولین ما ناآگاهانه تلاش می‌کنند تا ریشه‌های تمدنی این سرزمین را از بین ببرند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز می‌گوید: اولین چیزی که باید در اسرع وقت انجام شود، تعیین ضوابط حفاظت از بافت تاریخی تبریز است؛ یکسال است که معطل ابلاغ بوده و مدیران شهری با ناآگاهی خود به آن دامن می‌زنند؛ باید در اسرع وقت ابلاغ شود چراکه به‌عنوان سند بالادستی برای حفاظت از شهر تاریخی تبریز است.

او اضافه می‌کند: با تعیین این ضوابط، خاکبرداری، تراکم فروشی، احداث پروژه‌های بزرگ و بارگذاری بیش از اندازه در قلب تاریخی تبریز قطع می‌شود و مسئولین باید به دنبال کیفیت بخشی، آرام سازی و زیباسازی منطقه باشند چراکه گردشگر برای دیدن بافت تاریخی شهر می‌آید؛ امیدواریم این اتفاق مهم در اسرع وقت بیافتد و تبریز شاهد تخریب بیش از این نباشد.

بنای کشف شده زیر زمین یک خانه است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌ شرقی نیز در خصوص این بنا به ایسنا می‌گوید: این بنا زیرزمین یک خانه است و ادعاها در خصوص شهر زیرزمینی مطرح نیست.

احمد حمزه‌زاده ادامه می‌دهد: در دیداری که به همراه دادستان، شهردار و رئیس شورا از این بنا داشتیم، قرار شد کارشناسان بنا را بررسی و نتیجه را اعلام کنند.

او اضافه می‌کند: قدمت و تاریخ این بنا هنوز مشخص نیست و بعد از بررسی متخصصان این مسأله مشخص خواهد شد.

گودبرداری در این مکان بدون مجوز اداره‌کل میراث فرهنگی اتفاق افتاده است

مدیر پایگاه جهانی بازار تاریخی تبریز نیز در این خصوص می‌گوید: کشف این سازه تاریخی در اثر گوبرداری پروژه‌ای که شهرداری بدون استعلام از میراث فرهنگی اقدام به صدور پروانه کسب کرده، اتفاق افتاده است.

حسن اسماعیلی ادامه می‌دهد: رئیس گروه باستان شناسی با حضور در محل، وجود لایه‌های تاریخی را مشاهده و تایید کرده است.

وی اضافه می‌کند: با توجه به این‌که صدور پروانه باعث می‌شود تا نتوان توقف عملیات پروژه را اعلام کرد، شکایت تنظیم شده و قرار است امروز با حکم دادستانی، این عملیات گوبرداری متوقف شود.

اسماعیلی خاطرنشان می‌کند: گودبرداری در این مکان بدون مجوز و استعلام از اداره کل میراث فرهنگی انجام و پروانه صادر شده بود.

مکان کشف شده از سوی میراث فرهنگی «دارای ارزش و تاریخی» اعلام نشده بود

سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز نیز در این خصوص اظهار می‌کند: مساحت این بنا ۶۰۰ متر مربع بود بوده و با وجود اینکه چندین سال پیش با شهرداری توافقات انجام شده بود، سپس رهاسازی، دیوارها شکسته و خطری برای شهروندان بود لذا شهرداری اعلام می‌کند که پروانه احداث کنید تا به اندازه‌ای که در گذشته توافق شده بود، تجدید بنا شود.

محمد عزتی می‌گوید: این ساختمان نه تاریخی بوده و نه بنای واجد ارزش بود که از طرف اداره کل میراث فرهنگی اعلام شود؛ بنابراین از ۶۰۰ مترمربع آن، بقیه به خیابان متصل شده و تنها ۱۱۱ مترمربع آن باقی ماند.

او اضافه می‌کند: با توجه به اینکه بازار مشروطه در این نزدیکی و با زیر دو طبقه زیرزمین تاسیس شده است، با بررسی آثاری از آجر و طاق آن مشخص شد که این بنا تاریخی است و هر تصمیمی که گرفته شود، شهرداری‌ مطیع آن است.

امیدواریم مسئولین شهری تبریز بیش از به بناها و مکان‌های تاریخی شهر اهمیت دهند چراکه نشان از هویت فرهنگی و تاریخی شهر هستند و به علت این بی‌توجهی در مقابل آیندگان خود پاسخگو خواهیم بود.