شهر کوزه‌کنان در مسیر ثبت به عنوان شهر ملی سفال

شهر «کوزه کنان» همان گونه که از نامش نیز برمی آید، از مهدهای اصلی سفالگری ایران است که در دامنه های جنوبی ارتفاعات «میشو» آرمیده و ساکنانش از سده ها قبل به هنر- صنعت سفالگری مشغول هستند.

هر چند قدمت سفالگری در شهر کوزه کنان به عنوان یکی از شهرهای تابع شهرستان شبستر، به طور دقیق معلوم نیست، اما کارشناسان می گویند که لعاب های فیروزه ای سفال های آن شباهت زیادی به رنگ فیروزه ای مسجد کبود ۶۰۰ ساله دارد که در ادبیات معماری با عنوان «فیروزه جهان اسلام» شناخته می شود.

در هر حال شهر کوزه کنان از دیرباز یکی از خاستگاه های اصلی سفال در ایران بوده و سفال های تولیدی آن به دلیل جنس مرغوب خاک رس منطقه و سنت دیرینه سفالگری مردمانش در ایران شهره است.

با وجود اینکه کوزه کنان از شکوه تاریخی اش در سفالگری فاصله گرفته و امروز بیش از ۳۰ کارگاه سفالگری فعال در آن وجود ندارد، اما تولیدات سفالی اش همچنان زینت افزایی منازل مردم ایران زمین و اماکن عمومی و رفاهی از قبیل موزه ها، هتل ها، رستورانها و … است.

خوشبختانه اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی با همکاری شهرداری کوزه کنان و فرمانداری شبستر در یک اقدام نیک و پسندیده در صدد برآمده که برای صیانت از تاریخ باشکوه سفالگری آن، این شهر کوچک خفته در حاشیه شمالی دریاچه ارومیه را به عنوان «شهر ملی سفال» ثبت کند.

ناظران محلی با تمجید از این اقدام، تحقق آن را زمینه ساز رونق هنر- صنعت سفالگری شهر کوزه کنان و برطرف شدن خطر انقطاع نسلی در ادامه حیات این هنر می دانند و می گویند موفقیت در اجرای این طرح و تداوم برنامه های مرتبط با آن، می تواند نسل جوان و آیندگان را به رجوع به هنر پدران خود ترغیب کند.

شهر کوزه‌کنان در مسیر ثبت به عنوان شهر ملی سفال

جانشین معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی در این باره به ایرنا گفت: از شهرداری کوزه کنان انتظار می رود که بعد از تصویب و ابلاغ این شهر به عنوان شهر ملی سفال، میدانی را به نام سفال نام گذاری کرده و لوح ثبت ملی را در این میدان قرار دهد، چون کارشناسان وزارت میراث فرهنگی هر ۲ سال یک بار برای ارزیابی تیمی به اینجا می آیند که اگر شاهد اقدامات ابتکاری و نوآورانه نباشند، احتمال این که این عنوان را از آن شهر بگیرند، وجود دارد.

سید رامین اسبقی افزود: شهرداری کوزه کنان همچنین می تواند با ساخت تندیس کوزه ها و سفال ها و نصب آن در میادین و معابر در مسیر ثبت نام آن به عنوان شهر جهانی سفال گام بردارد.

وی تلاش برای ثبت کوزه کنان به عنوان شهر ملی سفال را به تیغ دولبه ای تشبیه کرد که در صورت اقدامات مناسب مسوولان شهری و شهرستانی می تواند با یک درجه ارتقاء، جهانی شود و در غیر این صورت همان عنوان ملی نیز از آن گرفته شود.

همدلی مردم تسهیل گر ثبت کوزه کنان به عنوان شهر ملی سفال است

معاون برنامه ریزی فرماندار شبستر نیز به ایرنا گفت: تلاش برای ثبت کوزه کنان به عنوان شهر ملی سفال، به رغم همه دغدغه ها اقدام مبارکی است.

رحیم صدیقیان افزود: هر چند مشکلات پیش رو زیاد است، اما تجربه نشان داده که مردم شبستر به طور عام و بخش مرکزی به طور خاص در انجام کارهای عام المنفعه و فرهنگی، پیشتاز هستند.

وی اضافه کرد: وقتی مسوولان دولتی برای انجام اقدامی در حوزه های مختلف شهرستان اعلام برنامه می کنند، مردم جلوتر از ما حرکت می کنند.

وی ادامه داد: باید آغاز تلاش برای ثبت ملی نام کوزه کنان به عنوان شهر سفال را به اطلاع افکار عمومی برسانیم تا مردم به شیوه های مختلف به کمک ما بشتابند و مطمئن هستم دغدغه های موجود در این راه به این طریق به راحتی برطرف می شود.

معاون فرماندار شبستر تشریح کرد: البته ثبت ملی کوزه کنان به عنوان شهر ملی سفال، هدف کوتاه مدت ماست و اهداف بلندمدت نیز باید شامل برنامه هایی از قبیل تغییر کاربری واحدهای تولید سفال و تعیین مکانی برای متمرکز شدن فعالان این بخش باشد.

وی افزود: همدلی مثال زدنی مردم شهرستان شبستر در این قبیل موارد، زمینه ساز تسهیل فرآیند تبدیل کوزه کنان به شهر ملی سفال است.

وی یادآوری کرد: برگزاری تورهای عکاسی و هنری به کوزه کنان برای بهره گیری از ظرفیت رسانه ها جهت انعکاس توانمندی های این شهر در زمینه تولید سفال و سفالگری نیز ضروری است.

صدیقیان بیان کرد: بدیهی است که نقش سازمان های مردم نهاد در مسیر تحقق رویداد ثبت کوزه کنان به عنوان شهر ملی سفال غیرقابل انکار است و باید در عمل و به دور از شعار در این مسیر گام برداشت.

وی تاکید کرد: مرمت و بازسازی میراث تاریخی شهر کوزه کنان از جمله تکمیل مرمت آب انبار تاریخی حاج مهدی کوزه کنانی، معروف به ابوالمله، در این ارتباط یک ضرورت است.

شهر کوزه‌کنان در مسیر ثبت به عنوان شهر ملی سفال

شناساندن ظرفیت های هنر-صنعت سفالگری کوزه کنان در سطح ملی ضروری است

شهردار شهر کوزه کنان نیز در گفت و گو با ایرنا بیان کرد: به عنوان شهردار شهر سفال دغدغه ام این است که صنعت سفالگری را از حالت سنتی تبدیل به صنعتی بکنیم و در راستای آن اقداماتی نیز انجام داده ایم.

سیدباقر موسویان افزود: با هماهنگی هایی که با اداره کل آموزش فنی و حرفه ای انجام داده ایم، قرار است آموزش های لازم برای به روز کردن صنعت –هنر سفال سازی کوزه کنان به فعالان این حوزه ارایه شود.

وی اضافه کرد: همچنین مذاکراتی با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی انجام شده تا نمایشگاه های متعدد مربوط به هنر سفالگری کوزه کنان در مناطق مختلف آذربایجان شرقی و سایر استان های کشور برگزار شود.

شهردار کوزه کنان ادامه داد: برای سال آینده، برگزاری جشنواره سفالگری را برنامه ریزی کرده ایم تا سفالگران کوزه کنان بتوانند محصولات شان را به نمایش بگذارند؛ به نظرم اگر از صنعت سفالگری حمایتی صورت بگیرد، نه تنها یک بیکار در این شهر پیدا نمی شود که حتی زنان خانه‌دار هم می‌توانند برای خودشان درآمد کسب کنند و فرزندان آنان نیز با مشاهده جایگاه این هنر- صنعت و درآمدزایی آن به این حرفه هزاران ساله علاقه مند می شوند.

وی تاکید کرد: همچنین باید یک بازارچه دائمی سفالگری در کوزه کنان راه اندازی کنیم و این صنعت را آنجا هم رواج دهیم و به صورت واقعی حمایت کنیم و به جوانان و نوجوانان آموزش داده و به نسل‌های آینده هم انتقال دهیم؛ باید با ارایه آموزش های به روز و فرهنگ سازی، این مفهوم را منتقل کنیم که سفال فقط کوزه و گلدان نیست، بلکه گونه ای از صنایع دستی است که می تواند در طرح ها و اشکال مختلف و باب میل مشتریان تولید و به بازار ارایه شود.

موسویان یادآوری کرد: امروزه سفال علاوه بر کوزه کنان به عنوان مهد این هنر- صنعت در اغلب مناطق دیگر ایران نیز تولید می‌شود و تولید ما باید در استفاده از مواد اولیه، نوع و رنگ و شکل سفال متفاوت با آنها باشد.

وی از بسته بندی به عنوان یکی از چالش های اصلی صنعت سفال گری کوزه کنان نام برد و گفت: در بازار جهانی شده امروز یک محصول هر چه قدر هم که کیفیت بالایی داشته باشد، اگر بسته بندی زیبا و مشتری پسند نداشته باشد، روی دست تولیدکننده می ماند.

شهر کوزه‌کنان در مسیر ثبت به عنوان شهر ملی سفال

خطر انقطاع نسلی در آموزش، سفالگری کوزه کنان را تهدید می کند

عضو تعاونی سفالگران شهر کوزه کنان نیز اظهار کرد: ۳۰ سال است که در کار سفالگری هستم و همچنان احساس خطر می‌کنم که بتوانیم پابرجا بمانیم، چون انتقال نسلی در این هنر- صنعت دردهه های اخیر به خوبی اتفاق نیفتاده است؛ به عنوان مثال من پنج شش برادرزاده دارم که در صنوف دیگر شاغل هستند و هیچ یک از آنان کار با چرخ سفالگری را بلد نیستند در حالی که پنجاه سال قبل وضعیت این گونه نبود و همه مردم کار با چرخ سفالگری را بلد بودند.

معتمد افزود: متاسفانه در کوزه کنان بهره برداری از خاک رس و تهیه گِل برای سفالگری خیلی سخت است و برای آن مجوزهایی نیازمند است که تهیه اش بسیار زمانبر و هزینه بر است.

وی با اشاره به فعالیت ۳۰ کارگاه سفالگری در شهر کوزه کنان در زمان حاضر اضافه کرد: خاک گل مصرفی در سفالگری باید مرغوب باشد و چون در دهه های اخیر مصرف روزمره ظروف سفالی در زندگی مردم کاهش یافته و به تبع آن سرمایه در گردش و نیروی انسانی کارگاه ها نیز افت پیدا کرده، نهادهای مسوول باید با حمایت از این هنر- صنعت به بقای آن به عنوان میراث ملی هزاران ساله کمک کنند.

وی خواستار هم افزایی نهادهای مسوول برای تسهیل صدور مجوز برداشت خاک رس جهت فعالیت های سفالگری کوزه کنان شد و تاکید کرد: پس از آن باید کاری کرد که با افزایش درآمدزایی این صنف، علاقه به آن در بین نسل جوان و آیندگان افزایش یابد.

لعاب فیروزه ای شناسنامه هنر سفالگری کوزه کنان است

یکی از سفالگران شهر کوزه کنان نیز با ابراز خوشحالی از اینکه در چهار پنج سال گذشته ۱۲ فعال سفالگری جدید به جمع خانواده سفالگران این شهر افزوده شده اند، به ایرنا گفت: این افراد پدران شان، سفالگر بودند، اما خودشان به دلیل کسادی بازار به صنوف دیگری روی آورده بودند که خوشبختانه با درک اهمیت میراثی و حیثیتی این هنر به شغل آباء و اجدادی شان بازگشتند.

علی اکبری با بیان اینکه به آینده هنر- صنعت سفال در شهر کوزه کنان امیدوار است، بر لزوم زمینه سازی برای استفاده از ظرفیت های فضای مجازی در راستای معرفی و عرضه ظرفیت های هنر- صنعت سفالگری شهر کوزه کنان تاکید کرد.

وی تاکید کرد: سفالگران ما باید این واقعیت را بپذیرند که دوره ارایه تولیداتی با طرح های کلیشه ای و تکراری در هنر- صنعت سفال تمام شده و آنان باید از حجم ها، الگوها و طرحهای متناسب با مد روز و موافق ذوق و ذائقه مشتریان استفاده کنند.

وی با اشاره به قدمت دیرینه سفالگری در شهر کوزه کنان تشریح کرد: تحقیقات انجام شده نشان می دهد که روزگاری در این شهر سفال هایی با لعاب فیروزه ای تولید می شد و رنگ فیروزه ای آن با رنگ فیروزه ای کاشیکاری های مسجد کبود همخوانی دارد.

اکبری همچنین با اشاره به موقعیت جغرافیایی ویژه شهر کوزه کنان و قرار گرفتن آن در مسیر استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و نزدیکی اش به منطقه قفقاز و ترکیه بر لزوم بهره گیری از این ظرفیت برای رونق بازار سفالگری تاکید کرد.