رونمایی از دستگاه چاپ باسمه‌ای در نمایشگاه کتاب تبریز

اصطلاحات باسمه و باسمه خانه به ترتیب به معنای چاپ و چاپخانه از طریق آذربایجان و تبریز از ۱۲۳۳ قمری با تاسیس مطبعه سربی رواج یافت و تا مرگ عباس میرزا در سال ۱۲۴۹ دایر بود تا این‌که چاپ سنگی جای آن را گرفت؛ نخستین کتاب چاپ سنگی در ایران نیز قرآن چاپ دارالطبعه دارالسلطنه تبریز در سال ۴۹-۱۲۴۸ هجری قمری مصادف با ۳۳-۱۸۳۲ میلادی است.

نخستین دستگاه چاپ سربی توسط میرزا زین العابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ قمری در تبریز، دایر و ۱۲ سال بعد در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد؛ در آن زمان هنوز واژه چاپخانه متداول نشده بود و به این دلیل آن را «باسمه‌خانه»، «بصمه‌خانه»، «مطبعه»، «دارالطباعه» و «دارالطبع» می‌نامیدند.­

دستگاه چاپ فشار یا باسمه‌ای با فشار حروف یا کلیشه مرکب اندودشده بر سطح کاغذ عمل چاپ را انجام می‌دهد، این نوع چاپ در چین باستان ابداع و توسط اروپاییان به تکامل رسید؛ نخستین دستگاه چاپ سربی که از طریق روسیه به ایران آمد از این تکنیک چاپ استفاده می کرد.

نخستین مطبعه سربی در ایران که اقدام به چاپ کتاب با حروف فارسی و عربی کرد، به دستور عباس میرزا نایب السلطنه و به همت میرزا زین‌العابدین تبریزی در شهر تبریز دایر شد؛ رساله جهادیه تالیف میرزا عیسی قایم مقام به عنوان نخستین کتاب چاپ سربی در سال ۱۲۳۳ قمری است.

مدیر طرح بازآفرینی دستگاه باسمه ای در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: دستگاه چاپ باسمه ای توسط موزه چاپ و مطالعه تاریخ چاپ ایران و جهان در مدت ۱۰ ماه بازآفرینی شد و این اولین بازآفرینی در تاریخ صنعت چاپ ایران است.

رشید کفیلی با بیان اینکه در آینده نیز پروژه بازآفرینی دیگری در این موزه به ثمر خواهد رسید، ادامه داد: از جمله این ها بازآفرینی دستگاه‌چاپ باسمه ای، بازآفرینی چاپ سنگی،نحوه چاپ سنگی و چاپ نخستین اسکناس کاغذی خواهد بود که ۷۴۷ سال پیش در تبریز چاپ و مورد استفاده تجاری قرار گرفته است.

به گزارش ایرنا، خاندان کفیلی که از چندین دهه قبل در صنعت چاپ و نشر و کاغذ تبریز فعالیت دارند، تعداد انبوهی اشیا و آثار مربوط به صنعت چاپ را جمع آوری کرده اند.

در سال ۱۳۹۶ رشید کفیلی به نمایندگی از برادران کفیلی اقدام به اخذ مجوز مجموعه داری در حوزه صنعت چاپ و نشر کرد و در حال حاضر مجموعه بزرگی در چندین حوزه تخصصی صنعت چاپ اعم از دستگاه‌های چاپ قدیم و معاصر آثار نفیس و فاخر چاپ سنگی آرشیو تخصصی کاغذ های استفاده شده در صنعت چاپ ایران جمع‌آوری و آماده نمایش در یک موزه تخصصی است.

در سال ۱۳۹۷ با همکاری اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی، اداره کل آموزش و پرورش آذربایجان شرقی و مدیریت دبیرستان ماندگار فردوسی تبریز، این دبیرستان برای تاسیس موزه چاپ و نشر تعلیم و تربیت اختصاص یافت.

مرمت و تغییر کاربری ساختمان این دبیرستان به موزه در حال انجام بوده و در تیرماه سال جاری پس از نگارش و ارائه طرح توجیهی و همچنین تدوین طرح محتوای موزه بر اساس شرح خدمات ارائه شده و بررسی های لازم از سوی کارشناسان اداره کل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی کشور مجوز بهره‌برداری موزه صادر شد.

این موزه در سه بخش چاپ و نشر تعلیم و تربیت و مطبوعات فعالیت خواهد کرد.